ਤੁਸੀਂ ਓਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਸਹਿਕਰਮੀ ਜਾਂ ਗੁਆਂਢੀ ਆਦਿ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਓਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰੀਰਕ ਕਮੀਆਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹੋ। ਇੰਨਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਓਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰੀਰਕ ਕਮੀਆਂ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਹੀ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣਾ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਹੋ। ਅੰਕਲ ਜੀ, ਹਾਏ ਤੁਸੀਂ ਕਿੰਨੇ ਮੋਟੇ ਹੋ ਗਏ ਹੋ ! ਯਾਰ , ਤੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਹਨ ! ਮੈਡਮ ਜੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਲ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੁੱਖੇ ਹਨ ! ਆਂਟੀ ਜੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਕੱਦ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟਾ ਹੈ ! ਕੀ ਪੱਖੇ ਦੇ ਬਟਨ ਤੱਕ ਤੁਹਾਡਾ ਹੱਥ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਆਦਿ।

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ 500 ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ’ਤੇ 24 ਨਵੰਬਰ 1969 ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, 24 ਨਵੰਬਰ 2023 ਨੂੰ ਆਪਣਾ 54ਵਾਂ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਉਪ-ਕੁਲਪਤੀ ਪ੍ਰੋ. (ਡਾ.) ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਮਨਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਇਸ ਸਮੇਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪਬਲਿਕ , ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਅਤੇ ਕੇੰਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ(3.85-4.00 )ਦੇ ਕੇ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਸਰਵੇ ਏਜੰਸੀ ‘ਵਰਲਡ’ਜ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਜ਼ ਵਿੱਦ ਰੀਅਲ ਇੰਪੈਕਟ’ ਦੀ ਰੈਂਕਿੰਗ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ 9 ਫੀਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਨਵੀਨਤਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪਾਇਨੀਅਰ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (N113) ਵੱਲੋਂ 1++ , ਯੂਜੀਸੀ ਵੱਲੋਂ ’ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਦ ਪੋਟੈਂਸ਼ੀਅਲ ਫਾਰ ਐਕਸੀਲੈਂਸ’ ਅਤੇ ’ਸ਼੍ਰੇਣੀ-1’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਸ਼ਨਲ ਰੈਂਕਿੰਗ ਫਰੇਮਵਰਕ (N9R6) ਰੈਂਕਿੰਗ 2023 ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 50 ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਈਲੀਟ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ।

ਅੱਜ ਕੱਲ ਪਟਿਆਲਾ ’ਚ ਇਕ 15 ਰੋਜ਼ਾ ਨਾਟਕ ਮੇਲਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਟਰੱਸਟ ਵੱਲੋਂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ’ਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਨਾਟਕ ਟੀਮਾਂ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ’ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਥੇ ਦੋ ਨਾਟਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ, ‘ਪੰਛੀ’ ਤੇ ‘ਰੱਕਤਬੀਜ਼’। ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਨਾਟਕ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਵਿਸ਼ੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਦੋਨਾਂ ’ਚ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਸਮੀਕਰਨ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਦੋਨੋ ਨਾਟਕ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਨੋ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੀਕਰਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਰਥਕ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ’ਚ, ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਪਰਵਾਸ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮੁੱਖ ਚੁਣੌਤੀ ਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।

ਵਿਧਾਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਰਵ ਉੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਸੂਲ, ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚੱਲਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਤੇ ਤਰੱਕੀ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਮਾਣ ਸਕਣ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ 1935 ਦੇ ਗੋਰਮਿੰਟ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ ’ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਡਾਕਟਰ ਅੰਬੇਦਕਰ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬਹੁਤ ਮੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਰਾਜੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਇਕੱਲਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਪਿਤਾਮਾ ਜਾਂ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਅੰਬੇਦਕਰ ਵਰਗੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 

ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਹੁਕਮ ਸੀ ਕਿ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਵਟ ਕਰਨੀ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੀ ਪਏਗੀ। ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਨਕਲੀ ਮਿਲਾਵਟ ਵਾਲੀਆਂ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਬਾਜ਼ ਨਹੀ ਆਉਦੇ। ਹਰ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵਾਲੇ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਨਕਲੀ ਜਾਂ ਮਿਆਰ ’ਤੇ ਖ਼ਰੇ ਨਾ ਉਤਰਦੇ ਸੌਦੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਸ ਲੱਖ ਤੱਕ ਦਾ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਹਲਵਾਈ, ਵਪਾਰੀ ਜਾਂ ਇਸ ਧੰਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਮੰਨਿਆ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ’ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ।

ਖਸਮਾਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਈ ਤੇਰਾ ਘਰ ਵੇ, ਚੱਲ ਮੇਲੇ ਨੂੰ ਚੱਲੀਏ । ਮੇਲੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ ਮਤਲਬ ਦੋਸਤਾਂ, ਮਿੱਤਰਾਂ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਮੇਲ-ਮਿਲਾਪ । ਪੁਰਾਣੇ ਵੇਲੇ ਮੇਲੇ ਦਾ ਚਾਅ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਲੋਕ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੇਲੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸੀ । ਜਿਸ ਪਿੰਡ ਵੀ ਮੇਲਾ ਲੱਗਣਾ ਹੁੰਦਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਸਾਫ਼ ਸਫ਼ਾਈ ਅਗਾਓਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਬੱਚੇ, ਬੁੱਢੇ ਅਤੇ ਜਵਾਨ ਸਾਰੇ ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ।

ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਦੇ ਮਾਸੂਮ ਬਾਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀਆਂ ਦੀ ਗੁੰਡਾ-ਗਰਦੀ ਅਤੇ ਬੁਰਛਾਗਰਦੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਯੂ.ਐਨ.ਓ. ਸਮੇਤ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਸੱਭਿਆ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਇਸ ਬੁਰਛਾਗਰਦੀ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਯਹੂਦੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮਾਨਵਤਾ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਨਸਲਵਾਦੀ ਕਰੂਪਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਸੰਘੀ ਲਾਣੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋਈ ਹੈ; ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਮੁਲਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤੀਆਂ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਨਜਾਤੀਆਂ, ਜੰਗਲੀ ਜਨ-ਜਾਤੀਆਂ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਬ ਸਾਂਝੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ।

ਗਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨੀ ਬ੍ਰਹਮ ਹੱਤਿਆ ਜਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਰਜ਼ਾ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਰਿਗਵੇਦ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਗਊ ਮੇਧ ਅਤੇ ਅਸ਼ਵ ਮੇਧ ਯੱਗ ਕਰਨ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। 

ਡਾ. ਵਾਟਰਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ‘‘ਸਾਇੰਸ ਐਡਵਾਂਸਿਸ’’ ਰਿਸਾਲੇ ਵਿਚ ਛਾਪੀ ਹੈ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਜੱਚਾ ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਤਣਾਓ ਹੇਠ ਰਹਿੰਦੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਭਰੂਣ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਬਾਅਦ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਮੋਟਾਪਾ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਵੀ ਕਾਫੀ ਹਦ ਤੱਕ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਰਾਭਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲੇ੍ਹ ਦਾ ਉੱਘਾ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਇਹ ਲੁਧਿਆਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪੰਦਰ੍ਹਾਂ ਮੀਲ ਦੀ ਵਿਥ ’ਤੇ ਵਸਿਆ ਹੈ। ਸਰਾਭਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਸ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ।ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੇ ਕਈ ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਘਾ ਹੈ।ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ।ਸਰਾਭਾ ਪਿੰਡ ਨੇ ਸ. ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਦੇਸ਼-ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਸ. ਰੁਲੀਆ ਸਿੰਘ, ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਸ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ, ਸ. ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਫਰੀ ਤੇ ਸ. ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।