ਮੈਂ, ਆਰਯਨ ਭਾਰੀ ਮਨ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਤੇ ਵਜੋਂ, ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੂਝ, ਪਿਆਰ ਦਾ ਨਿੱਘ ਤੇ ਝਿੜਕਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।

ਦਾਦੀ ਜੀ ਕੋਲ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਅਨੋਖਾ ਤਰੀਕਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹਾਸੇ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਉਪਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਇੱਕ ਅਸਥਾਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਗੀਚਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਫੁੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵਿੱਚ ਖਿੜਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਮਝ ਕੇ ਸੰਭਾਲਿਆ।

ਅੱਜ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨਿਯਮਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਅਸੂਲਾਂ ਮਰਿਆਦਾਵਾਂ ਫਰਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਸੜਕਾਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਖ਼ੇ ਨਾਬਾਲਗਾਂ ਵਲੋਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਕੂਟਰ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਖ਼ੇ ਆਵਾਜਾਈ ਨਿਯਮਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਨਾ ਹੀ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਅੰਦਰ ਵੱਧ ਰਹੇ ਆਵਾਜਾਈ ਹਾਦਸਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ, 2012 ਵਿੱਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਲੋਂ ਸੁਝਾਅ ਕਮੇਟੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਦਲਬਦਲੂਆਂ ਦੀਆਂ ਫੁੱਲ ਮੌਜਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਐਨਾ ਰੋਲ ਘਚੋਲਾ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਕਿ ਕਿਹੜਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਕਿਸ ਪਾਰਟੀ ਵੱਲੋਂ ਚੋਣ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸੀ ਉਹ ਬੀਜੇਪੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵੜਿਆ ਹੈ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਆਪ ਦਾ ਸੀ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਹੋ ਗਿਆ।

ਅਜੋਕੇ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਉੱਘੇ ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੈਕਸ ਵੇਬਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਟੂਕੇ ਸਨ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਨਾਪਣ-ਤੋਲਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਹੇਵੰਦ ਅਤੇ ਪਾਏਦਾਰ ਕਸੌਟੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:-‘‘ਉਹ ਸ਼ਖ਼ਸ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਚੱਕੇ (wheels of history) ’ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਖੂਬੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ

ਭਾਰਤੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ, ਜੋ ਕਦੇ ਬੌਧਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਸਿਆਸੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ - ਅਕਾਦਮਿਕ ਉੱਤਮਤਾ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ - ਅਤੇ ਖੋਜ, ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਚਰਚਾ ’ਤੇ ਇੱਕ ਠੰਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿਆਸੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤੀਆਂ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਢਾਂਚੇ ’ਚ ਵੋਟ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਕਤ ਹੈ।ਇਸੇ ਤਾਕਤ ਬਦੌਲਤ ਹੀ ਰਾਜਸੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਵੋਟਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਵੋਟਰਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰ ’ਤੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।ਨਾ ਕੇਵਲ ਦੁਆਰ ’ਤੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਅਪਣੱਤ ਵੀ ਜਤਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।ਵੋਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤੱਤੀਆਂ ਠੰਢੀਆਂ ਵੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਪਵਾਉਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।ਰਾਜਸੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਜਿਨਾਂ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਸਾਸਰੀਕਾਲ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਵੀ ਪਾਸਾ ਵੱਟਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਸਾਸਰੀਕਾਲ ਬੁਲਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।ਨਾ ਕੇਵਲ ਸਾਸਰੀਕਾਲ ਬੁਲਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਜੱਫੀਆਂ ਵੀ ਪਾਉਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸੀਬੀਐਸਈ 12ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਤੇ ਯਕੀਨਨ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦੈ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮਾਅਰਕਾ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਟੋਲ਼ੀ, ਵਕਤੀ ‘ਸਟਾਰ’ ਵੱਜੋਂ ਉੱਭਰੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਰਸਾਇਣਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਗਣਿਤ ਆਦਿ ਅੰਦਰ ‘ਚਮਤਕਾਰੀ’ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ‘ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ’ ’ਤੇ ਘੁੰਮਣਗੀਆਂ। ਫਿਰ ਵੀ, ਇਹ ‘ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ’ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭਾਉਂਦੀਆਂ।

ਜੀਵਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਅਨਮੋਲ ਦਾਤ ਹੈ । ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਅਨਮੋਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੁਰਲੱਭ ਵੀ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਤਨ , ਤਨ ਅੰਦਰ ਸੋਚ , ਸਮਝ ਦੀ ਸਮਰਥਾ , ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ’ਚੋਂ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਈ ਹੈ । ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਦੀ ਚੋਣ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ । ਇਹ ਪੂਰਨ ਆਨੰਦ ਦਾ ਅਵਸਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਖ਼ਾਸ ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਕੇ ਬਖਸ਼ਿਆ ਹੈ । ਪਰ ਇਸ ਆਨੰਦ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।

ਨੰਦਿਨੀ ਨੇ ਜਿਉਂ ਹੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ, ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਬੈਂਚ ’ਤੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਨਮਨ ’ਤੇ ਪਈ। ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਮਿਲੇ-ਜੁਲੇ ਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ’ਤੇ ਤਿਉੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ। ਨੰਦਿਨੀ ਇਸ ਛੇਵੀਂ ਕਲਾਸ ਦੀ ਇਨਚਾਰਜ਼ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਾਈ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।

ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ 200 ਸਾਲ ਸਿੱਧਿਆਂ ਹੀ ਗੁਲਾਮੀ ਝੱਲੀ ਐ, ਅਸਿੱਧਿਆਂ ਭਾਵੇਂ ਹੁਣ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੀ ਐ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਸੁਪਰ ਸਮਝਿਆ ਹੋਇਆ ਐ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੀ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਹੋਣ ਦਾ ਭਰਮ ਪਾਲੀ ਬੈਠੇ ਹਾਂ, ਇਹੀ ਕਾਰਣ ਐ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇਮਾਨਦਾਰ, ਸੁਲਝੇ ਹੋਏ, ਅਗਾਂਹ ਵਧੂ, ਸੱਭਿਅਕ , ਬੁੱਧੀਮਾਨ, ਸੁਘੜ-ਸਿਆਣੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕੀ ਤਖ਼ੱਲਸ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਵਦੇ ਹੀ ਮੁਲਕ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਦੇ ਬੇਈਮਾਨ, ਅਣਪੜ੍ਹ, ਗੰਵਾਰ, ਬੇਚੱਜੇ , ਬੇਸੂੰਹੇ ਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।